Ja można było przeczytać w tym wpisie, umowy frankowe zawierały w sobie klauzule przeliczeniowe, zgodnie z którymi kredyt zaciągnięty (teoretycznie) w CHF był wypłacany w PLN po przeliczeniu wg kursów kupna ustalonych (a właściwie to wymyślonych) przez bank, a następnie spłacany w PLN po przeliczeniu na CHF wg kursów sprzedaży. Różnica między jednym a drugim kursem to był spread – źródło dodatkowego, niemałego zarobku banku.

Co to Państwu przypomina? Oczywiście kantor.

Klient w garści

Można więc zapytać: dlaczego bank miałby nie świadczyć takich usług na rzecz klientów? Otóż problem polegał na braku wolności wyboru. Klient zawarł już umowę, więc bank nie potrzebował zachęcać go korzystną ofertą, mógł narzucić dowolne warunki i kurs.

Czym innym jest przecież oferowanie sprzedaży lub kupna walut, a czym innym dokonywanie przeliczenia kwoty kredytu. W działalności kantorowej kursy są ustalane wobec potencjalnych przyszłych klientów, którzy mogą (lecz nie muszą) skorzystać z oferty banku. Taka sytuacja jest zdrowa tj. bank ustala taki kurs, który będzie atrakcyjny na tle oferty konkurencji. Wysokość kursów określana jest wówczas w oparciu o czynniki rynkowe, a oferta banku – jeśli nie jest korzystna – to nie jest wybierana przez klienta.

Tymczasem, dodanie zapisu o przeliczaniu waluty w umowie kredytowej przez bank sprowadzało się do świadczenia usług kantorowych wobec klientów, którzy byli już związani umową i nie mogli się z niej wycofać. Stosunek prawnyjuż istniał i kredytobiorcy byli stawiani przed faktem dokonanym – narzuconym przez bank kursem. W kluczowym aspekcie umowy, to właśnie bank decydował o tym ile będzie kosztował kredyt.

Taka sytuacja jest – rzecz jasna – niedopuszczalna.

Ratunek od ustawodawcy

W 2011 roku ustawodawca -w reakcji na taką praktykę banków – przyznał kredytobiorcom uprawnienie do dokonywania spłat rat bezpośrednio w walucie kredytu. Kredytobiorca mógł na własną rękę kupić CHF w zwykłym kantorze, które oferowało korzystny kurs i spłacić ratę kredytu we CHF. Uprawnienia te zostały wprowadzone tzw. ustawą antyspreadową (ustawa z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw). Zmiana to umożliwiła frankowiczom zawarcie aneksów z bankami i pozbawiła banki tego dodatkowego źródła dochodu.

Jeśli interesuje Was to czy wejście w życie ustawy i podpisanie aneksu, a następnie spłacanie rat bezpośrednio w walucie stoi na przeszkodzie kwestionowaniu umowy frankowej, to zachęcam do zapoznania się z tym wpisem.

OD STRONY PRAWNEJ – komentarz dla prawników:

O działalności kantorowej banku znakomicie wypowiedział się Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z dnia 30 grudnia 2020 r. (sygn. I C 559/17), wskazując, że co do zasady podmiot prowadzący działalność kantorową może samodzielnie ustalać kursy walut, jednakże to uprawnienie nie podlega transpozycji do umowy kredytowej. Należy bowiem podkreślić, że celem umowy kredytu nie jest świadczenie przez bank usług z zakresu wymiany walut i prowadzenie działalności kantorowej.

Warto również zwrócić uwagę, że zastosowanie dwóch kursów przeliczeniowych oznaczało, że kwota kredytu do spłaty już w chwili zawarcia umowy była wyższa od faktycznej kwoty kredytu. Gdyby kredytobiorcy zdecydowali się spłacić kredyt w tym samym dniu, w którym został im wypłacony, zobowiązani byliby do spłaty wyższej kwoty kapitału niż pożyczyli.

W orzecznictwie jest ugruntowany pogląd na temat niedopuszczalności jednostronnego i nieograniczonego wyznaczania przez bank wysokości spreadu walutowego stanowiącego w rzeczywistości ukrytą prowizję na rzecz banku. Takie klauzule umowne godzą w równowagę kontraktową stron i nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na niekorzyść kredytobiorców.